Καλλιτεχνικό σημείωμα
Η Έκθεση ζωγραφικής και γλυπτικής από τον Σύνδεσμο Μονογονεϊκών Οικογενειών
( Πολυχώρος «Ρόδι» – Λεμεσός, 12/02/2018)
Του Νικόλαου Ιωάννου
Στην έκθεση που πραγματοποιήθηκε στις 25 του Φλεβάρη στον πολυχώρο «Ρόδι» της Λεμεσού, από τον Σύνδεσμο Μονογονεϊκών οικογενειών, είχα την ευκαιρία να συμμετέχω υπό τρεις ιδιότητες : ως κριτικός τέχνης, όντας μέλος της κριτικής επιτροπής, ως ερασιτέχνης καλλιτέχνης, εκθέτοντας το δικό μου έργο, αλλά και ως ελεύθερος παρατηρητής σε μια απογευματινή συνάντηση, με ποικίλες εκπλήξεις και χαρές, χάρη στις οποίες και αισθάνθηκα την ανάγκη να γράψω αυτό το καλλιτεχνικό σημείωμα.
Πρόκειται για την 2η ομαδική έκθεση που διοργανώνεται με πρωτοβουλία του Συνδέσμου, που στόχο έχει τη στήριξη και την προβολή του μονογονεϊσμού, ως ενός κοινωνικού φαινομένου, που ευαισθητοποιεί την κοινή γνώμη και προκαλεί τον ανθρωπισμό μας. Τα εγκαίνια της έκθεσης έγιναν από την Επίτροπο Ισότητας των Δύο Φύλων, κα Ιωσηφίνα Αντωνίου, που η παρουσία της εκεί, πλαισίωσε τον σκοπό για τον οποίο έγινε η έκθεση.
Ο μονογονεϊσμός, όπως όλοι γνωρίζουμε, αφορά περιπτώσεις στις οποίες ένας γονιός αναγκάζεται να μεγαλώσει το παιδί ή τα παιδιά του, υπό την απουσία του συντρόφου του, που άλλοτε και συνηθέστερα μπορεί να είναι ο πατέρας και άλλοτε η μητέρα. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε ποικίλους λόγους, μα στις χειρότερες των περιστάσεων, μπορεί να αφορά την απώλεια ενός από του δύο γονιούς.
Το δράμα είναι συνεπώς μεγάλο, τόσο για τον γονιό που επωμίζεται το φορτίο της απουσίας του συντρόφου του, όσο και για τα παιδιά που αναγκάζονται να μεγαλώνουν με τις συνέπειες αυτής της απουσίας. Ο μονογονεϊσμός λοιπόν, είτε αυτός βιώνεται μέσω του παιδιού, είτε μέσω του γονιού αποτελεί ένα ανθρώπινο δράμα, το οποίο μας συγκινεί βαθύτατα και μας καλεί να δείξουμε τα ευγενή αισθήματα και τον ανθρωπισμό μας.
Αυτόν ακριβώς τον ανθρωπισμό, οι 26 καλλιτέχνες που έλαβαν μέρος στην έκθεση, θέλησαν να μεταφέρουν και να εμπεδώσουν στο φιλότεχνο κοινό μέσα από τη δουλειά τους. Η τέχνη υπηρετεί τον άνθρωπο και γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, αυτό το δράμα του μονογονεϊσμού βρήκε διέξοδο προς μια έκφραση καλλιτεχνική. Η συγκίνηση που προσφέρει η τέχνη, η λυτρωτική της ιδιότητα και ο εξαγνισμός από τα έντονα συναισθήματα, αποτελούν για τον άνθρωπο γιορτή και όχι μια απλοϊκή τέρψη του κρίματος, στο οποίο συνηθίζεται ο άνθρωπος, σ’ αυτόν τον εγκληματικό αταβισμό που φέρει από τα πανάρχαια χρόνια.
Είναι αξιέπαινη λοιπόν απ’ αυτή την άποψη η πρωτοβουλία του Συνδέσμου Μονογονεϊκών Οικογενειών, να προβάλει το έργο και την παρουσία του στην κυπριακή κοινωνία, μέσα από μια ομαδική έκθεση ζωγραφικής και γλυπτικής. Εύχομαι αυτή η πρακτική να υιοθετηθεί και στο μέλλον και απ’ τους ίδιους αλλά και από άλλους Συνδέσμους με διαφορετικούς σκοπούς και ιδεολογίες, γιατί ο ωραιότερος τρόπος για να προβάλει κανείς θέματα ανθρωπιστικά, δεν είναι άλλος από την ίδια την αγάπη προς τις δημιουργικές τέχνες και την αξιοποίηση του βαρυσήμαντου ρόλου, που μπορούν να διαδραματίσουν στην κοινωνία μας ευρύτερα, για όσα μας απασχολούν και μας ταλαιπωρούν.
Όλοι οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες, δόκιμοι και ερασιτέχνες, θέλησαν να εκφράσουν με το δικό τους πάντα τρόπο, τη μονογονεϊκότητα, άλλοτε με πιο σαφείς αναφορές και άλλοτε με ένα πιο αφαιρετικό και αλληγορικό τρόπο. Η ελευθερία του θέματος, όπως αυτή πηγάζει μέσα από το πλήθος των έργων και αναμενόμενη ήταν και δημιουργική, αφού εμπλούτισε το υλικό και τη θεματογραφία της έκθεσης. Άλλωστε, η ελευθερία στην τέχνη διαποτίζεται από την ίδια την πείρα του καλλιτέχνη και γι’ αυτό είναι πάντα καλοδεχούμενη.
Η κριτική επιτροπή που συστάθηκε γι’ αυτό τον σκοπό, διέκρινε μέσα από το πλήθος των έργων διάφορες τάσεις, αναζητήσεις και πειραματισμούς στον εικαστικό χώρο και γι’ αυτό, κριτήριο των τριών τεχνοκριτικών στη διαδικασία επιλογής και απονομής διακρίσεων, υπήρξε μόνο η παμψηφία, η οποία έγινε ανώνυμα και προωθήθηκε στο Διοικητικό Συμβούλιο του Συνδέσμου, που σημείωσε τα αποτελέσματα.
Τα έργα που παρουσιάστηκαν ήταν στο σύνολό τους 48 και φιλοτεχνήθηκαν από 26 καλλιτέχνες. Βλέποντάς τα, όλα διακρίνονται για την πρωτοτυπία τους, την τεχνοτροπία και την εκφραστικότητά τους. Ποικίλουν ακόμη και στη θεματογραφία τους : άλλα αφορούν προσωπογραφίες, άλλα τοπιογραφίες και άλλα κυμαίνονται μεταξύ των δύο, ενώ άλλα κατατάσσονται στην αφηρημένη τέχνη. Ιδιαίτερη εντύπωση και ευαισθησία προκαλεί το εύρος των χρωμάτων των καλλιτεχνών, που άλλοι προτίμησαν τις πιο θερμές και ζωντανές τους αποχρώσεις, ενώ άλλοι τις ψυχρότερές τους, παίζοντας με αντιθέσεις, επαναλήψεις, αρμονικές κλίμακες και μοτίβα.
Ο ζωγραφικός πίνακας «Γάλα» (αριθ. 1) του Ανδρέα Κουντουρέσιη, που διακρίθηκε με τιμητικό δίπλωμα, συνεπήρε όλους τους κριτές που το πέρασαν παμψηφεί, μα και το κοινό που την μέρα της έκθεσης το πλησίασε με περιέργεια και απορία. Παρατηρώντας το, ξεχωρίζει η προοπτική του χώρου, με την οποία ο καλλιτέχνης θέλησε να συλλάβει και να αποδώσει το αντικείμενό του. Η οργάνωση του πίνακα κτίζεται πάνω στην ίδια τη συγκρότηση του εσωτερικού χώρου στον οποίο και μας εισάγει. Είναι η οπτική γωνία μέσω της οποίας ο καλλιτέχνης, με ένα σχεδόν φωτογραφικό μάτι, θέλησε να μεταφέρει στο θεατή και είναι για μας μια πρόσκληση να δούμε και να εστιάσουμε το βλέμμα μας περίγυρα του δωματίου. Η προοπτική αναπτύσσεται με την απότομη εστίαση που δημιουργείται από την τοποθέτηση των δομικών στοιχείων, με τέτοιο τρόπο ώστε να ευνοούνται οι τομές, οι βραχύνσεις και μια γρήγορη μετάβαση από το ένα στο άλλο επίπεδο, με ένα άξονα που προχωρεί σε μεγάλο βάθος, τονίζοντας την εντύπωση του χώρου. Με αυτή του την προοπτική, μας προσηλώνει προς το σημείο που κάθεται το μικρό αγόρι, το οποίο φαίνεται να βλέπει έξω από τον πίνακα και ευθεία προς τον θεατή. Δεξιά του καθήμενου παιδιού, προβάλλει ένα παράθυρο, του οποίου το θέαμα φαντάζει σαν ένας ζωγραφικός πίνακας μέσα σε ζωγραφικό πίνακα, κάτι που επαναλαμβάνεται και με τους άλλους πίνακες που κρέμονται στους τοίχους, στο βάθος. Στο άνοιγμα μισοφαίνεται μια αγελάδα και πίσω της μια κηλίδα άσπρου χρώματος να ρέει σαν πηγή, ενώ μια χοντρή στρώση από άσπρη μπογιά ρέει ορμητικά απ’ το παράθυρο, που πρέπει να αναφέρεται στο γάλα, εξ’ ου και το μικρό παιδί, η αγελάδα και ο ίδιος ο τίτλος του πίνακα. Αυτή η αφθονία από γάλα έχει συμβολικό χαρακτήρα και πρέπει να σχετίζεται με την μητρότητα και τον θηλασμό, αν η παρουσία του μικρού αγοριού που κάθεται απομονωμένο στον μεγάλο χώρο, λειτουργεί σαν καταλύτης στην απόδοση μιας κεντρικής ιδέας. Ο πίνακας είναι σουρεαλιστικός καθώς διανθίζονται συμβολισμοί, όπως αυτή της αγελάδας, της πηγής, του γάλακτος και του μικρού παιδιού. Τώρα, τι άραγε όλα αυτά τα συνθετικά στοιχεία, να έχουν να μας πουν για την πρόθεση του καλλιτέχνη ; Πιστεύω πως ο ζωγράφος αναφέρεται στο μητρικό θηλασμό. Μα επιπλέον, πώς μπορούμε να ερμηνεύσουμε την παρουσία του μικρού παιδιού, που κάθεται απομονωμένο ανάμεσα σ’ αυτόν τον φανταστικό κόσμο που πλάθει ο ζωγράφος ; Η απάντηση θα πρέπει να βρίσκεται εν μέρει στη διάθεση του καλλιτέχνη, όπως προσπάθησε να τη μεταδώσει σε μας, με μέσα όπως την προοπτική και τους λανθάνοντες συμβολισμούς, τις σχέσεις μεταξύ παιδιού και περιβάλλοντα χώρου, παιδιού και αντικειμένων, στους χρωματισμούς και στην ερμηνεία, δηλαδή την πινελιά και την τεχνική του. Αυτός είναι και ο εσωτερικός του κόσμος, στον οποίο θέλει να μας εισάγει. Είναι το συναίσθημα που θέλει να μεταδώσει, και είναι για μας μια πρόσκληση να τον ακολουθήσουμε.
Με όλα αυτά κατά νου, βλέποντας το έργο, θα λέγαμε πως αυτή η αφθονία από γάλα, που φαίνεται να ρέει από παντού και να περικλείει κυριολεκτικά το μικρό παιδί μέσα στους τέσσερις τοίχους, δρα κατά τρόπο βίαιο και αποπνικτικό. Ο χώρος δίνει την εντύπωση της εγκατάλειψης και της αποσύνθεσης, όπως αποδίδεται με τις χοντρές, οικοδομικές πινελιές σκούρων χρωμάτων, που δημιουργούν την αίσθηση μιας τραχιάς επιφάνειας. Στην οροφή υπάρχουν κηλίδες πράσινου χρώματος, που παραπέμπουν σε υγρασία. Η εικόνα είναι καταθλιπτική και ακόμα πιο καταθλιπτική είναι η φυσιογνωμία του παιδιού. Συνεπώς, διεγείρονται πολλά ερωτήματα, τα οποία όμως στο τέλος επαληθεύονται οικτρά. Γιατί είναι μόνο του το παιδί ; Πού είναι η μητέρα του ; Τι κρατά στα χέρια του ; Πόσο χρονών είναι ; Γιατί τόση αφθονία σε γάλα ; Η εικόνα αρχίζει σιγά σιγά να μας μιλά, όσο περισσότερο εμείς διεισδύουμε στον εσωτερικό κόσμο του παιδιού, από την ανάγκη να απαντήσουμε τα ερωτήματα που απορρέουν γύρω απ’ αυτό. Αυτή η αφθονία από γάλα, είναι εντέλει μια ψευδαίσθηση, μια απάτη οπτική, μια ειρωνεία, με την οποία ο καλλιτέχνης θέλησε να αντιπαραβάλει το δράμα της στέρησης απ’ τη μάνα, του θηλασμού, της μητρικής στοργής και τρυφερότητας ; Πολύ φοβάμαι πως ναι. Και σ’ αυτόν ακριβώς τον επιβεβαιωμένο φόβο έγκειται, νομίζω και η αξία του έργου. Άλλωστε, πόσες φορές όταν στερηθήκαμε κάτι, το βλέπαμε στον ύπνο ή ακόμη και στον ξύπνιο μας, να αφθονεί, να ρέει και να μας καταπλήττει ; Τα συγχαρητήριά μου στον καλλιτέχνη για την αξιέπαινή του δουλειά.
Ο πίνακας με τίτλο «Μητρότητα» (αριθ. 2) της Αντιγόνης Παπαδοπούλου ήταν επίσης ανάμεσα στους πίνακες που διακρίθηκαν. Οι διαστάσεις του έργου είναι μεγάλες, 91 × 115 εκ. και η απεικονιζόμενη μορφή δεσπόζει του πίνακα με την επιβλητικότητά της. Στον πίνακα βλέπουμε να απεικονίζεται μια γυναικεία μορφή, που στην αγκαλιά της φέρει το νεογέννητο βρέφος της. Η κλίση της κεφαλής προς τα πλάγια και ο τρόπος με τον οποίο κρατά το βρέφος, παραπέμπει σε Παναγία με βρέφος και θυμίζει εκκλησιαστική εικονογραφία. Στο έργο της, η ζωγράφος πετυχαίνει με την αντίθεση των θερμών χρωμάτων στο πάνω μέρος του έργου και των ψυχρών στο κάτω, καθώς και με χοντρές και περιγραφικές πινελιές να σκιαγραφήσει αφαιρετικά σχεδόν, ένα βρέφος στην αγκαλιά της μητέρας του, που ίσως και να θηλάζει. Παρά την αφαιρετικότητα του έργου, εντούτοις καταφέρνει να μας διεισδύσει στο εσωτερικό της μητρικής μορφής, που κοιτάζει με λαχτάρα το βρέφος της και μας κάνει να νιώσουμε τη στοργή και την τρυφερότητα της μάνας, συναισθήματα που τονίζονται ακόμη περισσότερο, με την στροφή του προσώπου της μάνας προς το βρέφος. Τα συγχαρητήριά μου στη ζωγράφο για την ευαισθησία του χρώματος και την τεχνική της μα και για την αφαιρετική μορφή που προσδίδει στο βρέφος, με την οποία πετυχαίνει μια καλύτερη ενοποίηση του θέματος.
Το τρίτο διακριθέν έργο (αριθ. 3) ανήκει στον Κωνσταντίνο Άλφα. Πρόκειται για γλυπτό από ασβεστόλιθο, που παριστάνει Παναγία με βρέφος και έχει φωτιζόμενο μηχανισμό μπλε χρώματος. Ο καλλιτέχνης δομεί το έργο του μ’ ένα ανορθόδοξο τρόπο. Επαναλαμβάνει το πάνω μέρος του γλυπτού και στο κάτω μέρος ανάποδα. Στο πάνω μέρος, η Παναγία γέρνει προς τα δεξιά το πρόσωπό της, για να ακουμπήσει το κεφάλι του βρέφους, ενώ στο κάτω μέρος γέρνει προς τα αριστερά, ακουμπώντας με πανομοιότυπο τρόπο το Χριστό. Τα δύο βρέφη συναντιούνται πόδια με πόδια, δημιουργώντας μια ευθεία διαγώνια γραμμή, στην οποία στηρίζεται και το κέντρο βάρους της όλης κατασκευής. Σίγουρα αυτή η αντίστροφη επανάληψη προσδίδει στο έργο μια συμβολική διάσταση. Ίσως το έργο θέλει να τονίσει μια αντίθεση και να δώσει ένα διφορούμενο μήνυμα, εξ’ ου και ο τίτλος του έργου που στα ελληνικά ο καλλιτέχνης το ονόμασε « ή το ένα ή το άλλο», ενώ στα αγγλικά προτίμησε να του δώσει την ονομασία «Heaven or Hell». Αν περιεργαστούμε την κεφαλή του βρέφους, θα δούμε ένα πολύ μικρό, σχεδόν ανεπαίσθητο κέρας. Αυτή η μικρή λεπτομέρεια είναι σημαντική, αφού μας αναγκάζει να αναθεωρήσουμε το έργο και να προβληματιστούμε γύρω από αυτό. Σαν θέαμα φαντάζει κομψοτέχνημα και είναι κατανυκτικό, μα η γνώση αυτής της λεπτομέρειας, που λίγοι πρόσεξαν τη μέρα της έκθεσης, ανάμεσά τους κι εγώ, μας βοηθά να αντιληφθούμε την πρόθεση του καλλιτέχνη. Είναι συνεπώς με αυτή τη λεπτομέρεια, που ο καλλιτέχνης καταφέρνει να διχάσει τον θεατή ανάμεσα σε δύο διαμετρικά αντίθετους κόσμους, του Παραδείσου και της Κόλασης, του καλού και του κακού, της αρετής και της κακίας. Η αντίληψη περί του καλού και του κακού είναι όντως μια διφορούμενη και αντιστρόφως ανάλογη διαδικασία, στην οποία όλοι κάποτε υποβληθήκαμε και είχαμε την ευκαιρία να βιώσουμε. Συνεπώς, η πείρα μας λέει πως δεν υπάρχει καλό χωρίς την συνύπαρξη του κακού, μα και αντίστροφα, το κακό χωρίς την συνύπαρξη του καλού. Πρόκειται για ένα ζεύγος, του οποίου η ουσία εξαρτάται από την ύπαρξη και των δύο στοιχείων. Αυτή είναι και η επικρατούσα θρησκευτική αντίληψη περί του καλού και του κακού και γι’ αυτό ο καλλιτέχνης δανείστηκε το θέμα από τη χριστιανική τέχνη, για να μεταφέρει ίσως αυτό μήνυμα, χωρίς όμως να περιορίζει το συμβολισμό του έργου μέσα σε ένα αυστηρό θεολογικό περιεχόμενο. Ο φωτιζόμενος μηχανισμός σε χρώμα μπλε, προσδίδει στο έργο μια διαφορετική και συνάμα pop art διάθεση, που το φέρνει πιο κοντά στη μοντέρνα τέχνη παρά στο παρελθόν και αυτή του η επιρροή από τη θρησκευτική τέχνη, αποτελεί μόνο την αφορμή για να δημιουργήσει κάτι καινοτόμο, μα και τόσο θελκτικό προς το μάτι.
Η έκθεση έκλεισε με μουσικό πρόγραμμα, στο οποίο έλαβαν μέρος κυρίως νεαροί μουσικοί, που τους δόθηκε η ευκαιρία να προβάλουν το ταλέντο τους και να εκφράσουν τις ευαισθησίες τους. Στο πρώτο μέρος, συμμετείχαν η Σοφία Μήτσια στα φωνητικά και η Έφη Θεοκλέους στο πιάνο. Η μουσική τους μας ταξίδεψε μέσα από γνωστές μελωδίες, από την Αργεντινή μέχρι την Μεσόγειο, ενώ στη συνέχεια το ωδείο «Μουσικοί Ορίζοντες» του Αγ. Αθανασίου, μας ταξίδεψε ακόμη περισσότερο με ορχηστρικές εκτελέσεις γνωστών ελληνικών τραγουδιών. Έλαβαν μέρος, ο Ανδρέας Τορναρίτης στο πιάνο, ο Ηρόδοτος Αντωνίου στο βιολί και η Παναγιώτα Μακρή στη μελόντικα.
Ευχαριστούμε τους καλλιτέχνες και τους επισκέπτες και όσους εργάστηκαν για την επιτυχία της εκδήλωσης. Όλοι ήταν καταπληκτικοί, γιατί με τη συμβολή τους έκαμαν αυτή την απογευματινή συνάντηση, μια γιορτή για την τέχνη και τη μουσική, τον πολιτισμό και τον ανθρωπισμό, στον οποίο όλοι καλούμαστε να συμβάλλουμε με κάθε ευκαιρία.
Θερμές ευχαριστίες προς τον Παγκύπριο Σύνδεσμο Μονογονιών, στην Πρόεδρο του Συνδέσμου κα Αργεντούλα Ιωάννου, στον γκαλερίστα Ανδρέα Βρυωνίδη και σ’ όλους τους συντελεστές, καλλιτέχνες και τεχνοκριτικούς των οποίων τα ονόματα παρατίθενται πιο κάτω.
Κριτική επιτροπή: Νικόλαος Ιωάννου, Παντελής Νικολάου, Αντρέας Ιωαννίδης
Καλλιτέχνες: Άντρη Γιωρκάτζη, Άντρη Πιερή, Αθηνά Μορφή, Αντρέας Ιωαννίδης, Αντρέας Κουντουρέσιης, Αντιγόνη Παπαδοπούλου, Αρίστη Χατζησάββα, Βασίλης Γιάγκου, Γεωργία Αντωνιάδου, Γιώργος Χριστοδουλίδης, Ζωή Χατζηγιάννη, Ηρώ Αρμεύτη, Κατερίνα Τσικουρή, Κωνσταντίνος Άλφα, Μαρία Μαύρου, Νάγια Γιάγκου, Νικόλαος Ιωάννου, Παντελής Νικολάου, Πωλίνα Χαραλάμπους, Ρένα Νικολάου, Σοφία Κολοκάση, Σταύρη Πηδιά, Σώτια Γιάγκου, Χρίστος Κακουλλή, Χριστιάνα Κατσαρή, Χρυσαυγή Κανάρη
Αριθ. 1 Ανδρέας Κουντουρέσιης, «Γάλα», λάδι σε ξύλο
Αριθ. 2 Αντιγόνη Παπαδοπούλου, «Μητρότητα», Aκρυλικό σε καμβά
Αριθ. 3 Κωνσταντίνος Άλφα, « Ή το ένα ή το άλλο», «Heaven or Hell», γλυπτό από ασβεστόλιθο με φωτιζόμενο μηχανισμό
